Istorija umetnosti dokazuje da grupa umetnika okupljena oko jedne zajedničke ideje i cilja, otključava sasvim nove horizonte i mogućnosti delovanja, a neretko, oni postaju pioniri novih pravaca, perioda, epoha, koji i jesu začeti upravo razmenom ideja. Od Firentinske kamerate, preko francuskih impresionista, pa do različitih avangardnih grupa prošlog veka, udruživanje umetnika otvaralo je vrata onim novinama koje tek treba da uslede nakon njih.
Krajem šesdesetih godina prošlog veka, okupljeni oko grupe minimalista u Njujorku, dva genijalna stvaraoca, različitih sfera umetnosti, ali sličnog senzibiliteta, toka misli i težnje ka eksperimentisanju, spojili su svoje ideje u jedno delo.
Danas planetarno poznati, reditelj Robert Vilson i kompozitor Filip Glas, stvorili su operu u četiri čina pod nazivom Ajnštajn na plaži (Einstain on the Beach), koja je preispitala konvencije tradicionalne opere i stvorila sasvim novu dimenziju posmatranja operskog dela.
Ajnštajn na plaži, govori o životu i promišljanjima genijalnog fizičara, Alberta Ajnšajna i prva je od tri opere Trilogije portreta, zajedno sa Satyagraha (1979), o Mahatma Gandiju i Akhnaten (1983) o faraonu Amenhotepu IV. Ove tri opere, kako je rekao Glas, predstavljaju ljude čije su vizije promenile mišljenja vremena u kome su živeli.
Prvi koraci
Filip Glas i Robert Vilson počeli su rad na opera Ajnštajn na plaži kasnih šesdestih godina, prošlog veka. Kao što je već pomenuto, obojica su pripadali jednom specifičnom pokretu minimalista u Njujorku. Okupljali su se u starim i napuštenim fabrikama, gde bi oragnizovali koncerte, predstave i izložbe.
Razmišljanja o delu kao i samo stvaranje, počelo je na osnovu serija crteža Roberta Vilsona, koja je istovremeno poslužila i kao skica izgleda pozornice (scenografije). Reč dve o tome…
U svojoj prvoj fazi karijere, Vilson u potpunosti isključuje jezik, što njegov pozorišni izraz čini avangardnim. Kada je završio školovanje, Robert Vilson počeo je da radi sa gluvonemim osobama, što ga je inspirisalo da u potpunosti isključi jezik kao formu izražavanju i unese pokret tela kao instrument komunikacije u svojim delima. Reprezentativno delo ovog perioda je Deafman Glance (Pogled čoveka koji ne čuje) iz 1970. godine koje je nastalo u saranji sa glumcima amaterima iz udruženja za gluvoneme osobe pod nazivom Byrds. Još jedna bitna stvar koja je uticala na tadašnji rad Roberta Vilsona, kao i na stvaranje predstave Deafman Glance, jeste usvajanje gluvonemog dečaka, koji je sa Vilsonom komunicirao putem crteža, dakle vizuelno, a na radionicama je zajedno sa dečakom učio znakovni jezik i govor tela. Deafman Glance je komad bez reči, baziran na crtežima koje je dečak crtao kao kako bi komunicirao sa Vilsonom.
Robert Vilson u svojoj prvoj fazi ne koristi jezik, međutim, u svojoj drugoj fazi se poigrava sa njim. Do drugog perioda Vilsonovog rada inspiracija mu je bio gluvonemi dečak, a u drugoj autističan dečak, Chris Knowles, koji je reči koristio retrogradno ili menjajući slogove. Robert Vilson tada počinje drugačije da razmišlja o kreiranju dela. Einstain on the beach (1976) je reperzentativno delo ovog perioda i svakako je ostavilo dubok trag u istoriji savremene umetnosti.
Muzika
Muzika je pisana u proleće, leto i jesen 1975. godine.
Filip Glas je rekao: Stavio sam Vilsonovu svesku na klavir i komponovao svaki deo ponaosob, kao portret koji je naslikan pre mene. Počeo sam pisanje partiture u proleće 1975. godine i iste godine u novembru bio je završen, a ti crteži bili su ispred mene sve vreme.
Filip Glas jedan je od osnivača minimalizma u muzici i ova opera pisana je u tom maniru. Ima repetativnu strukturu, dakle bazira se na ponavljanju određenih muzičkih modela. Ima stabilan i konstantan ritam, a melodija je zasnovana na dijatonskim akordima, bez promena u dalje tonalitete.
Repetativni muzički modeli, predstavljali su osnovu za stvaranje pokreta.
Filip Glas i Robert Vilson
O operi
Specifičnost dela Ajnštajn na plaži jeste u tome što nema libreto, koji je osnova svake opere. Ona zapravo nema radnju u svom tradicionalnom smislu, već je ,,radnja” zasnovana na metafori, tj. metaforičnim prikazima fragmenata koji su bitni u Ajnštajnovom životu, dok je tekst zasnovan na brojevima i tonskim slogovima.
Opera je podeljena na četiri čina, devet scena i pet povezujućih celina, koji se nazivaju knee plays. Ansambl se sastojao od četiri glavna glumca, zatim igrača, dvanaest pevača (mešoviti hor i solo sopran, solo tenor), solo violine i muzičkog sastava koji je sadržao drvene duvače (flautu, dve pikolo flaute, bas klarinet, dva tenor saksofona, dva alt saksofona) i sintisajzere/klavijature.
Na osnovu analize koju je napisao sam Glas, objavljene u Performing and Arts Journal, postoje tri vizuelno-muzičke teme opere. Dakle, smatra se da je delo u celini podeljeno na tri glavna dela a to su Train (Voz), Trial (Suđenje) i Spaceship (Svemirski brod).
U toku čitave opere, violinista koji predstavlja Alberta Ajnštajna, nalazi se izvan dešavanja na sceni, u ulozi posmatrača. Zapravo, sve što gledaoci mogu videti na sceni predstavlja razigravanje Ajnštajnovih ideja i mašte. Voz se opisuje kao teorija relativiteta, suđenje kao Anštajnov odnos sa svetom nakon postavke teorije, a svemirski brod predstavlja uništenje čovečanstva.
25. jula 1976. godine, opera je premijerno izvedena na Avignon festivalu u Francuskoj i trajala je pet sati bez pauze.
Scena iz opere „Ajnštajn na plaži“ , fotografija je preuzeta sa interneta
Repetativna forma Filipa Glasa i nenarativna struktura Roberta Vilsona
Vilson je stvarao pokret po ritmičkoj i melodijskoj strukturi koju je u muzici postavio Filip Glas. Postavljajući aktere kao jedan mehanizam koji izgleda kao da bez jednog člana ne bi funkcionisao, daje jednu sasvim novu dimenziju, sasvim novi oblik opere. Dvadeset minuta, koliko traje jedan čin, svaki akter ima zadatak koji ispunjava, uvek ponavljajući iste pokrete, svako različite dinamike i inteziteta, kako u sceni, tako i od scene do scene. Pokreti su zasnovani na repeticiji, kao i muzika. Na primeru prve scene prvog čina, uočava se rediteljski postupak Roberta Vilsona.
Prostor je osnova stvaranja scenskog dela, a u operi Einstain on the Beach, može se videti Vilsonova orijentacija ka vertikalnim, horizontalnim i dijagonalnim linijama prostora. U prvom činu, kran koji se pojavljuje izgleda kao minimalistička skulptura na sceni, a može predstavljati neku vrstu mosta koji ide ka pozornici. Dečak koji glumi Ajnštajna sedi sa strane i proučava papire. Na levoj strani pozornice glumica ide monomehanički napred nazad, dijagonalno, pomerajući ruku gore-dole. Velika lokomotiva iz devetnaestog veka se pojavljuje u dnu pozornice, postavljena horizontalno. Na kraju scene pojavljuje se svetlo u vertikali koje razdvaja pozornicu na dva dela i time završava scenu.
Scena iz opere „Ajnštajna na plaži“, fotografija je preuzeta sa interneta
Rušenje granica
Opera vekovima opstaje na pozornici i kao jedno od, možda, najpopularnijih oblika muzike bila je zabava za široke mase, čije je težište bio što provokativniji libreto, koji je svima razumljiv, kao i pevljiva melodija ili, kasnije, muzika koja je podređena radnji. Opera Enstain on the beach je apsolutno netipičan primer opera. Ona je predstavnik savremenog izraza, kako u muzičkom, tako i u scenskom aspektu operskog izvođenja.
Mehaničko ponavljanje pokreta i objekata, njihovo horizontalno, vertikalno, dijagonalno, ubrzano i usporeno kretanje po sceni, ili pak, mirovanje u sadejstvu sa muzikom doneli su jedan sasvim novi izraz u savremenoj umetnosti. Dakle, nema radnje koju možemo da pratimo i čiju ekspresiju događaja i emocije likova izražava muzika i tekst, već je reč o jednom sasvim novom obliku i izrazu.
U svom radu Analyzing Minimalism through Philip Glass and Robert Wilson’s operatic work ,,Einstein on the Beach”, Kejsi Robertson ističe da mnogi muzikolozi tvrde da opera Einstain on the Beach predstavlja reprezentativno delo minimalizma, jer predstavlja sadejstvo muzičkog i scenskog minimalizma. Bilo tako ili ne, Filip Glass pominje da je u stvaranju ove opera koristio strukturu koju inače koristi u svojim delima. Opera Einstain on the Beach, svakako je reprezentativno delo muzike Filipa Glasa. U saradnji sa Robertom Vilsonom ova opera postaje deo istorije savremene umetnosti.
Scena iz opere „Ajnštajn na plaži“ , fotografija je preuzeta sa interneta
